سنتور
سنتور، سازیست به شکل ذوزنقهی متساویالساقین و از سازهای زهی مضرابی (زخمهای) مطلق است که در ساخت آن، چوب و فلز به کار میروند. این ساز را نشسته، در حالی که ضلع بزرگتر آن به صورت افقی در مقابل نوازنده قرار دارد، با دو مضراب چوبی مینوازند. سنتور نیز مانند دیگر سازهای ملی و محلی در اندازههای مختلفی ساخته میشود. نوع سنتوری که در اینجا بررسی میشود، سنتور معمول و تثبیت شدهی نه خرک سل کوک است. اجزای اصلی این ساز عبارتاند از جعبهی صوتی، خرک، گوشی و سیمگیر. برای ساخت سنتور از چوبهای محکم مانند گردو، آزاد و فوفل استفاده میشود.
جعبهی صوتی
جعبهی صوتی سنتور دو صفحهی ذوزنقه شکل هستند که با کلافهای چهارگانهی جانبی به یکدیگر متصل شدهاند. معمولا ضلع بزرگتر این ساز حدود 90 و ضلع کوچکتر آن 36 سانتیمتر، و ارتفاع سطوح جانبی هر یک، 5 و قاعدهی آن 26 سانتیمتر است.
صفحهی رو
این صفحه از مرغوبترین قسمت چوب انتخاب میشود و دو گل مشبک در طرفین صفحه برای خروج صدا ایجاد میکنند و دو ردیف نه تایی خرک در طرفین صفحه برای عبور سیمها میگذارند.
پلها
داخل جعبهی صوتی سنتور پلهایی استوانهای شکل (به قطر یک مداد معمولی) بین صفحات زیر و رو، در محلهای معین میچسبانند. وظیفهی پلها این است که فشار صفحهی رو را کنترل و از نشست کردن و تغییر شکل یافتن صفحه جلوگیری کنند. پلها ضمنا در ایجاد تعادل و تن صدای ساز نیز موثرند. محل اتصال پلها به نسبت موقعیت چوب متفاوت است. در ساخت بعضی سنتورها، به ویژه سنتورهایی که جعبه ی صوتیشان بزرگتر است از پلهای شانهای نیز استفاده میشود.
خرک
قطعهی کوچک چوبی استوانهای به ارتفاع تقریبی 2 و قطر 5/1 سانتیمتر است که از یک طرف، انتهای پهن و مسطح آن روی صفحه قرار میگیرد و از طرف دیگر دارای برشهایی در سطوح جانبی است. روی خرک شیار کم عمقی برای مفتول روی خرک ایجاد میکنند. تعداد خرکهای سنتور 18 عدد است که 9 عدد طرف چپ و 9 عدد طرف راست سنتور قرار میگیرند و از روی هر خرک یک گروه چهار تایی سیم که همصدا کوک میشوند میگذرند. بهتر است ارتفاع خرکهای طرف راست 2 میلیمتر کوتاهتر از خرکهای طرف چپ گرفته شوند تا سیمهای طرف چپ در اصطلاح سوار بر سیمهای طرف راست باشند. اگر خرکهای طرف چپ در فاطلهی یک سوم طول سیمها قرار بگیرند، در جلو (پوزیسیون دوم) و پشت خرک (پوزیسیون سوم) فاصلهی اکتاو شنیده میشود و اگر خرکهای طرف راست در فاصلهی یک نهم طول سیمها قرار بگیرند اکتاو چهارم وسعت سنتور شنیده میشود (پوزیسیون چهارم).
مفتول روی خرک
روی شیار هر خرک مفتولی فلزی از نوع ساچمه به طول 5/1 سانتیمتر و قطر 2 میلیمتر وجود دارد که مانع تماس سیم با چوب میشود و به این ترتیب صدای سیمها شفافتر به گوش میرسد.
گوشیها
گوشیهای سنتور، 72 میله از جنس فولاد یا فلزات ضد زنگ هستند که در ردیف های چهارتایی (جمعا 18 ردیف) در داخل بدنهی کلاف سمت راست سنتور قرار گرفتهاند. قسمت بیرونی گوشی ها گاه به صورت مستطیل، گاه به صورت مربع و گاه چند بر است. طول گوشی ها گاه به صورت مخروط (کونیک) تراش میخورند. تراش قسمت بیرونی دارای سوراخی است که یک سر سیم داخل آن فرو میرود و اضافهی سیم (چند سانتیمتر) دور آن پیچیده میشود.
کلید کوک
وسیلهای فلزی به صورت T است. قسمتی که در دست قرارا میگیرد ممکن است از جنس چوب باشد و در انتهای قسمت دیگر، سوراخ کم عمقی به شکل تراش سر گوشی وجود دارد.
شیطانک
دو قطعه چوب باریک و بلند و کم ارتفاع به طول قاعدهی ذوزنقهاند که در طرفین راست و چپ صفحهی رویی سنتور چسبانده شدهاند و در سطح رویی آنها شیارهای افقی کم عمقی به فاصلهی یک میلیمتر و به تعداد سیمهای سنتور برای عبور هر سیم ایجاد شدهاند. در طول این دو شیطانک نیز شیاری وجود دارد که مفتولی فلزی، با همان طول، در آن جای گرفته است. قطر مفتول روی شیطانک یک تا یک و نیم میلیمتر است.
سیمگیر
72 مفتول فلزی کوچک (ساچمه) در ردیفهای چهارتایی به طول 5/2 سانتی متر و قطر 5/1 میلی متر هستند که در بدنهی کلاف سمت چپ قرار دارند. نیمی از طول هر سیمگیر، داخل چوب کلاف و نیم دیگر آزاد است که گرهی هر سیم جداگانه به هر یکی از آنها میافتد.
تعداد و جنس سیمها
سنتور 72 سیم دارد که 36 سیم آن در گروههای چهار تایی روی 9 خرک طرف راست قرار دارند و رنگشان زرد و از آلیاژ مس یا برنج هستند و 36 سیم آن نیز در گروههای چهارتایی روی 9 خرک طرف چپ قرار دارند و رنگشان سفید و فلز فنری هستند و قطر آنها در هر دو طرف 40/0 است.
وسعت
وسعت معمول صدای سنتور یک نت بیشتر از سه اکتاو است و اگر از پوزیسیون چهارم استفاده شود این وسعت بیشتر میشود.
کوک سیمها
سنتور دارای 27 صدا در سه پوزیسیون است که با توجه به نیاز نوازنده کوکهای مختلفی خواهد داشت.
برای اطلاعات بیشتر به کتاب سازشناسی ایرانی مراجعه شود.