سه تار
سه تار، از سازهای زهی مضرابی (زخمهای) مقید است که در ساخت آن از چوب، فلز و زه یا نخ نایلون استفاده میشود. سه تار را از خانوادهی تنبور دانستهاند و امروزه، در مقایسه، به تار نزدیکتر است و معمولا نوازندگان تار با نواختن سه تار نیز آشنا هستند. این ساز را در حالت نشسته به صورت افقی روی ران پا قرار میدهند، به نحوی که دستهی آن در طرف چپ و کاسه در طرف راست نوازنده قرار میگیرد. نوازنده سر انگشت های دست چپ را در طول دسته روی دستان ها حرکت میدهد و با ناخن انگشت سبابهی دست راست به سیم ها زخمه میزند. سه تار را به علت سبکی وزن، ایستاده هم میتوان نواخت.
کاسهی طنینی
کاسه، گلابی شکل و از جنس چوب است و روی دهانهی آن، صفحهی چوبی قرار دارد. کاسه را گاه یک تکه و گاه از ترکهای به هم متصل شدهی چوب میسازند و به منظور زیبایی گاه طرحهایی با صدف یا استخوان بر روی آن نصب میکنند.
صفحهی رو
صفحهی روی سه تار از جنس چوب است و معمولا سوراخهای کوچکی روی آن ایجاد میکنند که خروج صدا را از کاسهی طنینی ممکن میسازند.
خرک
خرک نیز از جنس چوب و به طول تقریبی 4 سانتیمتر و ارتفاع تقریبی 7 میلیمتر است و سطح زیرین مسطح آن بر روی صفحه قرار میگیرد. روی خرک شیارهای کم عمقی ایجاد میکنند که سیمها از روی آنها عبور میکنند و از هم جدا نگه داشته میشوند.
دسته
دستهی سه تار در مقایسه با کاسهی آن باریکتر است و به صورت لولهای تو پر به قطر تقریبی 5/2 و طول 45 تا 50 سانتی متر از چوب ساخته میشود. روی دسته (که انگشت گذاری میشود) مسطح و پشت آن نیم دایره است و دستان ها در طول دسته بسته میشوند. دستهی سه تار از یک طرف به کاسه و از طرف دیگر به سر پنجه متصل است. گاه برای زیبایی تزییناتی با استخوان در طول دسته صورت میگیرد.
سرپنجه
سرپنجه در ابتدای طول دسته و از جنس چوب است که چهار عدد گوشی، دو به دو در طرفین آن قرار گرفتهاند. گاه داخل سرپنجه را به طرف بیرون خالی میکنند و سیم ها مثل سیم های تار بسته میشوند. گاه نیز ممکن است سرپنجه در ادامهی دستهی تو پر ساخته شود. در این صورت سیمها به طرف بیرون سر پنجه به دور گوشیها بسته میشوند.
گوشیها
گوشیها از جنس چوب به صورت میخ سر پهن ساخته میشوند. انتهای گوشی که باریکتر است در قسمت تو پر چوب سرپنجه فرو میرود و قسمت پهن گوشی که هنگام کوک کردن ساز در دست چپ نوازنده به چپ و راست گردانده میشود بیرون از سرپنجه است و سیم ها به دور انتهای باریک آن پیچیده میشوند. در این صورت بین دسته و سرپنجه، چند میلیمتر بالاتر از شیطانک، زهی از جنس دستانها چند دور روی سیمها می بندند تا از جابهجا شدن آنها از روی شیطانک جلوگیری شود. همان طور که گفته شد در ساخت بعضی سه تارها توی جعبهی سرپنجه را خالی میکنند و مثل تار، یک سر و تر را به انتهای گوشی که در جعبهی سر پنجه قرار دارد متصل میکنند.
شیطانک
قطعه چوب باریک و کم ارتفاعی است به عرض دسته و ارتفاع 4 میلیمتر، با شیارهای کم عمق که بین دسته و سرپنجه قرار دارد و سیم ها هر یک از درون یکی از این شیارها میگذرند و به طرف گوشی میروند.
دستانها
دستان بندی سه تار درست مانند تار، و جنس دستانها از زه یا نخ نایلون است. سه تار نیز معمولا 28 دستان دارد که در گروههای چهارتایی و سهتایی بسته میشوند.
سیمگیر
قطعهایست کوچک از جنس چوب و گاه استخوان که در انتهای بدنهی کاسه نصب میشود و گره سیمها به شیارهای روی آن میافتند.
تعداد و جنس سیمها
سهتار دارای 4 سیم فلزی با ضخامتهای مختلف است. میگویند سیم چهارم (بم) را درویشی سهتار نواز به نام مشتاق علیشاه به آن اضافه کرده است و نوازندگان قدیمی این سیم را به نام مشتاق میشناسند. قطر سیمهای اول و دوم 20/0، سیم زرد 22/0 و سیم بم 38/0 یا 36/0 است.
وسعت
وسعت معمول صدای سهتار نزدیک به سه اکتاو است.
جهت اطلاعات بیشتر به کتاب سازشناسی ایرانی مراجعه شود.