قانون
قانون، سازیست به شکل ذوزنقهی قائمالزاویه و از سازهای زهی مضرابی (زخمهای) مطلق است که در ساخت آن، چوب، پوست، فلز، استخوان و زه به کار رفتهاند. این ساز را نشسته، در حالی که ضلع بزرگتر آن روی میز یا پاها، به سمت نوازنده قرار دارد، با دو انگشت سبابهی دست راست و چپ مجهز به مضراب مینوازد. قانون قدمتی طولانی دارد و معمولا از چوبهای کهنه شده و محکم گردو نیز مانند دیگر سازهای ملی در اندازههای مختلف و با اختلافاتی در ساخت و اجزای تشکیل دهنده ساخته میشود.
جعبهی صوتی
جعبهی صوتی قانون دو صفحهی زیر و روی ذوزنقهی قائم الزاویهای هستند که با کلافهای چهارگانهی جانبی به هم متصل شدهاند. این جعبه معمولا از چوب گردو ساخته میشود.
صفحهی رو
صفحهایست چوبی که در طرف چپ آن 27 پرده گردان و 81 گوشی قرار دارند و در سمت راست آن، زیر خرک، به جای چوب، مستطیلی از پوست به عرض تقریبی 15 و طول تقریبی 40 سانتی متر قرار گرفته است. سطح پوست دار صفحهی رو، گاهی از یک تکه پوست و گاهی از چهار تکه پوست مجزا به صورت مربع یا لوزی ساخته میشود. در قسمت چوبی صفحه، شبکههایی از جنس چوب برای خروج صدا ایجاد شدهاند.
پوست
برای قسمت پوست دار صفحهی رو از پوست شتر، گوساله و ماهی استفاده میشود. پوست قانون باید کمی ضخیمتر از پوست سازهای دیگر انتخاب شود تا بتواند فشار کوک 81 وتر را در سطحی بزرگ تحمل نماید.
پردهگردان
ابزارهای کوچک فلزی هستند که در سراسر سمت چپ ساز بعد از شیطانک و قبل از گوشیها روی قطعه چوب اضافهای که بر روی صفحهی رو چسبانیده شده به وسیله میخ های کوچکی نصب شدهاند. از هر پردهگردان تعدادی وتر هم کوک و هم صدا میگذرند و به گوشی ها میروند. پردهگردانها را به طور معمول با دست چپ حرکت میدهند. کوک وترها بدون استفاده از پرده گردانها صدای «بمل» را دارد. پردهگردان بر دو نوع است: 1. در قانونهایی که از روی الگوی عربی آن در ایران ساخته میشوند دارای دستهی کوچکی برای حرکت دادن آنهاست و ممکن است تعداد آنها برای هر گروه از وترهای هم صدا بین چهار یا پنج عدد باشد که با حرکت دادن هر یک از آنها صدای بین «بمل» تا «دیز سری» را جداگانه به دست آورد.
2.پردهگردان های ریلی، که دارای پایهای چوبی است که در طرف چپ ساز بعد از شیطانک نصب میشوند و بر روی آن قطعه چوب کوچک یا دستهی فلزی قرار دارد که بر روی پایهی گفته شده به حرکت درمیآید و طول وتر را کم و زیاد کرده و در نتیجه صدای بین «بمل» تا «دیز سری» و حتی فواصل کوچک تر را ایجاد میکند.
خرک
تیغهای باریک از چوب به طول تقریبی 35 سانتی متر (کمی کوتاهتر از عرض قانون و ارتفاع تقریبی 2 سانتی متر) که در طرف راست روی سطح پوستدار قرار دارد و به صورت یکسره زیر تمامی وترها واقع شده و روی خرک استخوان باریکی قرار دارد که از فرو رفتن وترها در چوب خرک جلوگیری مینماید و با 81 شیار در فواصل معین، وترها از روی آن عبور میکنند. خرک قانون با چهار پایهی چوبی کوچک بر سطح پوست دار صفحهی رو قرار میگیرد.
گوشیها
گوشیهای قانون از جنس چوب و به صورت میخهایی هستند که یک سرشان به شکل هرم ساخته میشوند و در کلید کوک، و سر دیگرشان که باریک تر است به صورت عمودی در سطح افقی چوب در سمت چپ ساز قرار میگیرند. هر وتر به یک گوشی بسته میشود.
کلید کوک
ابزاریست فلزی، حدود 10 سانتی متر که در یک سر آن سوراخی به اندازهی هر سر گوشی قرار دارد و طرف دیگر پهنتر است و برای کوک کردن وترها در دست چپ نوازنده به چپ و راست میچرخد.
پل
داخل جعبهی صوتی، معمولا سه پل (یکی بین قسمت پوستدار و قسمت چوبی صفحه و دوتای دیگر زیر قسمت چوبی صفحه) قرار دارد که فشار صفحهی رو را کنترل و از نشست کردن و تغییر شکل یافتن صفحه جلوگیری میکنند و ضمنا در تنظیم تعادل صدا بین وترها نقش مهمی دارند. معمولا در ساخت سازهایی که صفحهی روی آنها بزرگ و مسطح است از انواع پل استفاده میکنند.
شیطانک
قطعه چوب باریک و کم ارتفاعی ست که بین پردهگردان ها و گوشی ها در سمت چپ قرار دارد و وترها برای رسیدن به گوشیها از روی آن عبور میکنند. در بعضی قانونها شیطانک یکسره است و در بعضی دیگر قطعات کوچکیست که هر تعداد وتری که همصدا کوک میشوند از روی آن عبور میکنند.
سیمگیر
سیمگیر یا جعبهی گرهها در کلاف جانبی سمت راست که صفحهی زیر و رو را به هم متصل میسازد، توخالی است و گاهی در متحرک دارد. گره وترها داخل این قسمت قرار میگیرند و از سوراخهای تعبیه شده بیرون میآیند و از روی خرک میگذرند.
تعداد و جنس وترها
قانون معمولا 82 وتر از جنس زه، ابریشم روکشدار یا نایلون دارد که در قسمت بم از وترهای فلزی روکشدار استفاده میشود و اکثر آنها در گروههای سه تایی و در قسمت بم، تکی یا دوتایی با یکدیگر همصدا کوک میشوند. به طور معمول تعداد صداها جمعا 27 است. گاهی تغداد وترها در اندازههای مختلف جعبهی صوتی زیاد و کم میشود.
وسعت
وسعت معمول صدای قانونهای متداول در ایران حدود سه اکتاو نیم است.
کوک وترها
کوک وترها به وسیلهی پردهگردانها برای تمام فواصل موسیقی ملی (و در هر وتر از صدای بمل تا دیزسری) قابل تغییر است.
جهت اطلاعات بیشتر به کتاب سازشناسی ایرانی مراجعه شود.